Salt tevhid, cem ve icmale takılıp ayrıntıdan, tafsilattan perdelenme demektir. Bu anlayış ise zındıklığa ve her şeyi mübah gören ibahiye düşüncesine götüren sırf cebirden ibarettir. Fiil ve sözü sırf Resule isnat etmek ise, ayrıntı ve tafsilata takılıp cem ve icmalden perdelenme demektir ki, bu da salt kaderciliktir. Bu anlayış insanı Mecusiliğe ve saneviliğe (dualizm/ iki tanrıya inanma) sapıklığına sürükler. İslam ise, “Allah’tan başka ilah yoktur” dememizle “Muhammed Allah’ın resulüdür” dememizi cem eden, yukarıdaki iki anlayış arasında bir orta yoldur. İlahi fiillerin mahlukatta zuhur ettiğini esas alan bir inanç sistemidir. Çünkü mahlukatın fiilleri ile Hakk’ın fiillerinin ilişkisi beden ile ruh ilişkisine benzer. Fiilin kaynağı ruh olmakla birlikte bedensiz de gerçekleşmez. Bunun gibi fiilin kaynağı Hak’tır ve ancak mahlukat ile ortaya çıkabilir. Bu yüzden risaletin olması bir zorunluluktur. Zira mahlukat, Hakk’a karşı perdeli ve uzaktır; irfanı, bilgiyi doğrudan rablerinden almalarına imkân yoktur. Bu yüzden Hakk’ı müşahede eden ruhuyla ilahi huzura uyumlu ve mahlukata karışmış nefsiyle de beşeri mertebeye uyumlu bir aracının olması zorunludur. Bu aracının kalbi, ruhundan ilahi kelimeleri kutsi nefsine ilka eder, mahlukat da aradaki hemcinslik bağı sayesinde bunları ondan alır. Bu yüzden yüce Allah şöyle buyuruyor:
23- Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız, haydi onun benzeri bir sure getirin, eğer iddianızda doğru iseniz Allah’tan gayri şahitlerinizi de çağırın. (Bakara)
“Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız.” Muhammed’e (s.a.v) vahiy indirdiğimizden kuşku duyuyorsanız, Rasulluğunun Hakk olduğundan şüpheleniyorsanız, bütün beşeri gücünüzü toplayın, kıyasta deneyim kazanmış ve fakat hidayet nurundan perdelenmiş akıllarınızı, söz terkibinden, anlamların nazmedilmesinden iyi anlayan fikirlerinizi seferber edin, siz, sizin hemcinsleriniz olan diğer insanları da yardıma çağırarak, bakalım, bir sure, yani bizim indirdiğimiz Kitabın bir bölümüne benzer bir bölüm getirmeye güç yetirebilecek misiniz? Eğer bu Kitabın Muhammed’in kendisi tarafından yazıldığı şeklindeki iddianızda doğru iseniz, siz de onun gibisini yazsanıza!
Muhyiddin ibn Arabi (K.S) Tevilat'tan...
